Ders 17

KIRIN ve BÛN

Özel olarak ele almamız gereken iki fiil; 'kirin' -yapmak- ve 'bûn' -olmak- fiilleri var. Bu iki fiil sıfatlardan fiil yaptıkları için, bu iki fiil ile biten bir çok fiil mevcut. Kirin için örnek vermemiz gerekirse; başkirin -iyileştirmek-, reşkirin -karartmak, kötülemek-, hilkirin -kopartmak-, vekirin - açmak-, rakirin -kaldırmak-, dakirin -atmak-, çêkirin -yapmak-. Bûn içinse; başbûn -iyileşmek-, reşbûn -kararmak, kötülenmek-, hilbûn -kopmak-, vebûn -açılmak-, rabûn -kalkmak-, çêbûn -olmak-.
Sıfat kökenli bu fiillerin cümle içinde kullanımı iki ayrı şekilde olur. Bir kısmı cümle içinde kullanıldıklarında, fiil olan 'kirin' veya 'bûn' baştaki kelimeyle ayrı yazılır diğer kısmı ise bitişik yazılır. Baştaki kelime reş ve baş gibi anlamlı kelimeler ise cümlede kullanımda ayrı yazılırlar; hil, ve, ra, da gibi anlamsız ekler ise, cümlede kullanımda bitişik yazılırlar. Ayrıca Gelecek Zamanda anlamsız eklerle kulanıldıklarında, gelecek zaman öneki olan 'bi' yerini anlamsız eke -ra, hil, ve, da,- bırakır.
Aşağıda önce kirin ve bûn fillerinin yalnız kullanımı sonra da anlamlı ve anlamsız kelime veya eklerle kullanımlarını örnekleyeceğiz.

kirin:
Kirin fiili dönüşlü bir fiildir. Dolayısıyla bu fiilden elde edilen bütün fiiler de dönüşlü fiildir.
Ez dikim Ez ê bikim Min kir Min kiribû Min kiriye Min dikir

başkirin:
Ez baş dikim Ben iyileştiriyorum
Ez ê baş bikim Ben iyileştireceğim
Min baş kir Ben iyileştirdim
Min baş kiribû Ben iyileştirmiştim
Min baş kiriye Ben iyileştirmişim
Min baş dikir Ben iyileştiriyordum
rakirin:
Ez radikim Ben kaldırıyorum
Ez ê rakim Ben kaldıracağım
Min rakir Ben kaldırdım
Min rakiribû Ben kaldırmıştım
Min rakiriye Ben kaldırmışım
Min radikir Ben kaldırıyordum
bûn:
Bûn fiili dönüşsüz fiildir. Dolayısıyla bu fiilden elde edilen bütün fiillerde dönüşsüz fiildir.
Ez dibim Ez ê bibim Ez bûm Ez bûbûm Ez bûme Ez dibûm

başbûn:
Ez baş dibim Ben iyileşiyorum
Ez ê baş bibim Ben iyileşeceğim
Ez baş bûm Ben iyileştim
Ez baş bûbûm Ben iyileşmiştim
Ez baş bûme Ben iyileşmişim
Ez baş dibûm Ben iyileşiyordum
rabûn:
Ez radibim Ben kalkıyorum
Ez ê rabim Ben kalkacağım
Ez rabûm Ben kalktım
Ez rabûbûm Ben kalkmıştım
Ez rabûme Ben kalkmışım
Ez radibûm Ben kalkıyordum