Ders 14

Zamanlara Göre Fiil Çekimleri

Önceki konulardaki örneklerde, 'çûn' ve 'dîtin' fiilleri üzerinden örnekler verdik ve bu örneklerde 'çûn' ve 'dîtin' fiillerinin hangi zamanda nasıl çekileceğini gördük..
Kürtçe'de bütün fiiller aynı kulara göre çekilmez. Fiiller mastar halinde iken köklerine sondan eklenmiş eklere göre sınıflandırılırlar ve fiil çekilirken, bu eklerin bir kısmı veya tümü atılarak çekilirler.
Mastar halindeki fiillerin sonekleri (köklerine sondan eklenen ekler): -în, -iyan, -an, -tin, astin (=aştin, estin, aftin, artin, êrtin, êjtin, axtin), andin. Bunların dışında, şekil olarak bu fiillere benzeyen ama çekimde bu grupların hiç birine girmeyen ve kendine özgü kurallara göre çekilen fiillerde vardır. Bunlara düzensiz fiiller diyebiliriz. Bütün filleri 3 düzenli fiil kuralı ve iki düzensiz fiil kuralına göre çekebiliriz.

1. düzenli fiil kuralı; soneki -în, -iyan, -an, -in, -tin olan fiiller.
Fiil
Geçmiş Zamanlar

Şimdiki Zaman ve Gelecek Zaman
Türkçesi
çinîn
çinî
çin
biçmek

2. düzenli fiil kuralı; soneki astin (=aştin, estin, aftin, artin, êrtin, êjtin, axtin) olan fiiller.
Fiil
Geçmiş Zamanlar
Şimdiki Zaman ve Gelecek Zaman
Türkçesi
alastin
alast
alês
yalamak

3. düzenli fiil kuralı; soneki -andin olan fiiller.
Fiil
Geçmiş Zamanlar
Şimdiki Zaman ve Gelecek Zaman
Türkçesi
bexşandin
bexşand
bexşîn
bağışlamak

1. düzensiz fiil kuralı; çekildiklerinde formları bozulan fiiller.
Fiil
Geçmiş Zamanlar
Şimdiki Zaman ve Gelecek Zaman
Türkçesi
çün
çû
ç
gitmek

2. düzensiz fiil kuralı; Şimdiki Zaman ve Gelecek Zaman çekimlerinde tek sese dönüşen fiiller.
Fiil
Geçmiş Zamanlar
Şimdiki Zaman ve Gelecek Zaman
Türkçesi
hiştin
hişt
hêl
birakmak